Laat het OM zijn werk doen bij de Belastingdienst!

De Toeslagenaffaire bij de Belastingdienst, houdt de gemoederen flink bezig. Intern is er kennelijk grote onrust ontstaan na de aangifte van de Staatssecretaris bij het Openbaar Ministerie in verband met de verdenking van strafbare feiten als discriminatie en knevelarij. Is dat wel terecht?

Veel ambtenaren verklaren zich vogelvrij en onveilig te voelen en keuren de aangifte ten zeerste af. Veel bijval is er ook voor de in verband met deze affaire geschorste FIOD-directeur Van der Vlist die volgens velen ‘…juist respect en waardering verdient voor zijn verdiensten voor de misdaadbestrijding in de BV Nederland.’ Hoogleraar Marcel Pheijffer stelt in zijn opinie in het FD zelfs dat Van der Vlist is ‘…geofferd, kennelijk als teken van daadkracht aan de politiek…’ Hij stelt ook dat je als ambtenaar vogelvrij bent en veroordeeld en geofferd zonder eerst een fatsoenlijk onderzoek en rechterlijk oordeel. 

Stevige woorden. Maar zulke duidelijke stellingnames zonder de daadwerkelijke achterliggende feiten te kennen, is bepaald niet zonder risico. Of een leidinggevende strafrechtelijk aansprakelijk kan worden gehouden voor strafbare feiten die zich in zijn organisatie hebben voorgedaan, is een vaak zeer feitelijk en complex vraagstuk. Opzet is niet slechts aanwezig als welbewust sturing is gegeven, maar ook als een leidinggevende wist dan wel had behoren te weten van de misstanden en heeft nagelaten in te grijpen. Dat moet nog blijken bij de FIOD-directeur. De FIOD zelf weet dat als geen ander en richt in fraudeonderzoeken steevast zijn pijlen op bijvoorbeeld de accountant of fiscalist onder wiens verantwoordelijkheid een onjuiste belastingaangifte de deur uit is gegaan, die hij feitelijk nooit onder ogen heeft gehad. 

Een bij velen onbekend besluit van Financiën uit 2001 bepaalt dat de Belastingdienst verplicht is aangifte te doen bij een vermoeden van strafbare feiten. De Staatssecretaris kon dus gewoonweg niet anders. Ambtenaren schieten van het aangekondigde onderzoek van het OM volledig in de kramp. Maar is dat wel terecht? Zo komt het aangekondigde onderzoek onmiskenbaar de waarheidsvinding ten goede. Daar kan je weinig bezwaar tegen hebben. FIOD-ambtenaren zelf verklaren tijdens verhoren ook altijd slechts aan waarheidsvinding te doen. Die kramp weerspiegelt een typische overheidsreflex dat overheidsoptreden kennelijk per definitie juist is omdat het de publieke taak dient. En daarin schuilt het gevaar. Een overheidsinstantie staat niet boven de wet. Ook individuele belastingambtenaren niet. Als er aanwijzingen zijn voor misstanden is het juist van het grootste belang in onze democratische rechtstaat dat een gedegen onderzoek plaatsvindt. Daarmee is de ambtenaar niet vogelvrij geworden. Integendeel zelfs. 

Blijkens de berichtgeving hebben diverse belastingambtenaren toegezegd vrijelijk te zullen spreken over hun rol, onder de voorwaarde dat deze verklaring in een later stadium niet tegen hen zou worden gebruikt in een eventuele strafrechtelijke procedure. Een dergelijke strafrechtelijke restrictie vormt een belangrijke waarborg in ons rechtssysteem en is meerdere malen expliciet omarmd door het Europese Hof in Straatsburg. We hameren daar keer op keer op in onze praktijk maar krijgen steevast nul op het rekest van de fiscus. Dan is het cynisch te moeten vaststellen dat fiscale ambtenaren wel vinden recht te hebben op zo’n restrictie als het hun eigen positie betreft.

Het is nog veel te vroeg om een oordeel te vellen over de rol van de FIOD-directeur in deze affaire. Of enig andere (hogere) ambtenaar. Waarheidsvinding moet boven alles staan. Laat het OM daarom zijn werk doen!