Column: De rechtsbescherming is een zorgenkindje

De overheid treedt steeds meer rechtshandhavend op via het bestuursrecht. Door middel van allerlei sancties worden burgers gecontroleerd, gestuurd en bestraft. Dit gebeurt steeds minder via het strafrecht. De waarborgen in het strafrecht voor de verdachte burger zijn echter veel beter geregeld dan in het bestuursrecht. De rechtsbescherming staat daardoor ernstig op de tocht. Zorgwekkend.

Wij kijken tevreden terug op het afgelopen jaar. 2015 heeft voor ons kantoor goede nieuwe ontwikkelingen gebracht zoals de komst van Dick Barmentlo als nieuwe vennoot, de opening van een tweede kantoor in Amsterdam en een nieuwe frisse website. 2016 zien wij ook met vertrouwen tegemoet, waarbij we hopen en verwachten het kantoor nog verder te kunnen uitbreiden. Ondanks deze positieve ontwikkelingen, grijp ik deze column aan om stil te staan bij een onderwerp waarover ik mij zorgen maak: de rechtsbescherming in Nederland.

Rechtsbescherming is voor sommigen wellicht een wat abstract begrip. Voor ons als advocaten bij Jaegers & Soons is het iets fundamenteels. Het is de mogelijkheid om je te kunnen verdedigen tegen ingrepen van de overheid op je vrijheden als burger. En de overheid maakt heel vaak inbreuk op die vrijheden. We zien de afgelopen jaren een wildgroei aan bestuursambten die tot handhaven en straffen bevoegd zijn. De stadswacht, het UWV, de Sociale Verzekeringsbank, de gemeentelijke bijstandsinstelling, het AFM. En natuurlijk de fiscus. U heeft het wellicht niet in de gaten, maar dit zijn allemaal bestuursorganen die strafsancties mogen opleggen. En vaak niet alleen boetes. Ook andere ingrijpende maatregelen als een meldplicht, een gebiedsverbod, het moeten dulden van fouilleren, een alcoholslot. En bij een zogeheten strafbeschikking – ook vaak in fraudezaken gebruikt – zelfs een taakstraf.

Zorgwekkend is dat de rechter daar niet of nauwelijks controle op kan uitvoeren. Bijvoorbeeld een inval van de AFM. Dat bepaalt de AFM zelf. De rechter kan slechts achteraf controleren, nadat de inval heeft plaatsgevonden. En dan nog is de toetsing van de rechter maar marginaal. Daar waar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens juist eist dat bij dit soort ingrepen, controle vooraf het uitgangspunt moet zijn. Ronduit schrijnend is ook het feit dat personen die hun verkeersboetes niet betalen, zonder tussenkomst van de rechter kunnen worden gegijzeld. Een maatregel die bedoeld is om notoire wegpiraten en wanbetalers aan te pakken. Maar in de praktijk zijn vele gevallen bekend van bijstandsmoeders, chronisch zieke mensen of zelfs zwangere vrouwen, die door omstandigheden hun verkeersboete eenvoudigweg niet konden betalen en vervolgens een paar weken in hechtenis zijn genomen!

Het probleem is ook dat de burger bij handhavend optreden van de overheid in beginsel niet mag zwijgen. Zwijgen of informatie niet overleggen, is in het bestuursrecht – zoals het fiscale recht – vaak zelfs strafbaar. Zo hebben wij als kantoor het afgelopen jaar in diverse zaken cliënten moeten bijstaan die een inval hebben gehad van justitie omdat ze de Belastingdienst niet volledig zouden hebben geïnformeerd. Hoeveel anders is dat in het strafrecht waar een verdachte burger het recht heeft om te zwijgen. Het is een zorgwekkende ontwikkeling. Met name omdat de overheid steeds meer lijkt te kiezen voor de bestuursrechtelijke sancties. Daarmee probeert het de strafrechtelijke waarborgen kennelijk te omzeilen. De Raad van State heeft in een recent ongevraagd advies nadrukkelijk aandacht gevraagd voor dit risico en de wetgever opgedragen hier zorgvuldiger mee om te gaan.

Een belangrijke taak is hier niet alleen weggelegd voor ons advocaten, maar met name voor de rechter. Er zal kritisch gekeken moeten worden naar de handelwijze van de overheid. Een eerlijk proces en de waarborgen van het Verdrag voor de Rechten van de Mens gelden als belangrijkste kompas. Wij hebben er vertrouwen in dat de rechter die rechtsbeschermende taak naar behoren zal vervullen. Des te teleurstellender was daarom de uitspraak van de Hoge Raad vlak voor het einde van het jaar in de tipgeverszaak. Ondanks de opmerkelijke handelwijze van de Belastingdienst bij het Hof, door op geen enkele wijze mee te willen werken aan het horen van de tipgever als getuige, krijgt men alsnog een herkansing. De mogelijkheid om je te kunnen verdedigen tegen een anonieme tipgever en twijfelachtig bewijsmateriaal, lijkt daarmee te zijn uitgehold. Een stap terug in de rechtsbescherming, wat mij betreft.

Het is daarom goed dat de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs tijdens het jaarcongres op dinsdag 14 juni 2016 uitgebreid aandacht besteedt aan het onderwerp rechtsbescherming. Ik ben vereerd dat de NOB mij heeft uitgenodigd om die middag deel te nemen in een paneldiscussie. Alle hierboven geschetste ontwikkelingen motiveren ons juist om nog een tandje bij te zetten en ons maximaal in te zetten voor de rechtsbescherming en de belangen van onze cliënten in dat licht.